دشمن خویش

گر شکال آرد کسى بر گفت ما                                  از براى انبیا و اولیا

کانبیا را نه که نفس کشته بود             پس چراشان دشمنان بود و حسود

گوش کن تو اى طلب‏کار صواب              بشنو این اشکال و شبهت را جواب‏

دشمن خود بوده‏اند آن منکران              زخم بر خود مى‏زدند ایشان چنان‏

دشمن آن باشد که قصد جان کند         دشمن آن نبود که خود جان مى‏کند

نیست خفاشک عدوى آفتاب                     او عدوى خویش آمد در حجاب‏

تابش خورشید او را مى‏کشد                     رنج او خورشید هرگز کى کشد

دشمن آن باشد کز او آید عذاب                             مانع آید لعل را از آفتاب‏

مانع خویشند جمله‏ى کافران                              از شعاع جوهر پیغمبران‏

کى حجاب چشم آن فردند خلق              چشم خود را کور و کژ کردند خلق‏

چون غلام هندویى کاو کین کشد           از ستیزه‏ى خواجه خود را مى‏کشد

سر نگون مى‏افتد از بام سرا                        تا زیانى کرده باشد خواجه را

گر شود بیمار دشمن با طبیب                       ور کند کودک عداوت با ادیب‏

در حقیقت ره زن جان خودند                    راه عقل و جان خود را خود زدند

گازرى گر خشم گیرد ز آفتاب                         ماهیى گر خشم مى‏گیرد ز آب‏

تو یکى بنگر که را دارد زیان                           عاقبت که بود سیاه اختر از آن‏

گر ترا حق آفریند زشت رو                   هان مشو هم زشت رو هم زشت خو

ور برد کفشت مرو در سنگلاخ               ور دو شاخ استت مشو تو چار شاخ‏

تو حسودى کز فلان من کمترم                           مى‏فزاید کمترى در اخترم‏

خود حسد نقصان و عیبى دیگر است           بلکه از جمله کمیها بدتر است‏

آن بلیس از ننگ و عار کمترى                        خویش را افکند در صد ابترى‏

از حسد مى‏خواست تا بالا بود                   خود چه بالا بلکه خون‏پالا بود

آن ابو جهل از محمد ننگ داشت            وز حسد خود را به بالا مى‏فراشت‏

بو الحکم نامش بد و بو جهل شد             اى بسا اهل از حسد نااهل شد

من ندیدم در جهان جست و جو                      هیچ اهلیت به از خوى نکو

انبیا را واسطه ز آن کرد حق                            تا پدید آید حسدها در قلق‏

ز انکه کس را از خدا عارى نبود                        حاسد حق هیچ دیارى نبود

آن کسى کش مثل خود پنداشتى              ز آن سبب با او حسد برداشتى‏

چون مقرر شد بزرگى رسول                       پس حسد ناید کسى را از قبول‏

پس به هر دورى ولیى قایم است                       تا قیامت آزمایش دایم است‏

هر که را خوى نکو باشد برست          هر کسى کاو شیشه دل باشد شکست‏

مهدى و هادى وى است اى راه جو                هم نهان و هم نشسته پیش رو

او چو نور است و خرد جبریل اوست                  و آن ولى کم از او قندیل اوست‏

و انکه زین قندیل کم مشکات ماست                    نور را در مرتبه ترتیبهاست‏

ز انکه هفصد پرده دارد نور حق                          پرده‏هاى نور دان چندین طبق‏

از پس هر پرده قومى را مقام                    صف صف‏اند این پرده‏هاشان تا امام‏

اهل صف آخرین از ضعف خویش                     چشمشان طاقت ندارد نور بیش‏

و آن صف پیش از ضعیفى بصر                              تاب نارد روشنایى بیشتر         

روشنیى کاو حیات اول است                       رنج جان و فتنه‏ى این احول است‏

احولیها اندک اندک کم شود                           چون ز هفصد بگذرد او یم شود

آتشى کاصلاح آهن یا زر است                       کى صلاح آبى و سیب تر است‏

سیب و آبى خامیى دارد خفیف                  نه چو آهن تابشى خواهد لطیف‏

لیک آهن را لطیف آن شعله‏هاست                 کاو جذوب تابش آن اژدهاست‏

هست آن آهن فقیر سخت کش             زیر پتک و آتش است او سرخ و خوش‏

حاجب آتش بود بى‏واسطه                                    در دل آتش رود بى‏رابطه‏

بى‏حجاب آب و فرزندان آب                              پختگى ز آتش نیابند و خطاب‏

واسطه دیگى بود یا تابه‏اى                             همچو پا را در روش پا تابه‏اى‏

یا مکانى در میان تا آن هوا                             مى‏شود سوزان و مى‏آرد بما

پس فقیر آن است کاو بى‏واسطه ست            شعله‏ها را با وجودش رابطه ست‏

پس دل عالم وى است ایرا که تن             مى‏رسد از واسطه‏ى این دل به فن‏

دل نباشد، تن چه داند گفت‏وگو                 دل نجوید، تن چه داند جستجو

پس نظرگاه شعاع آن آهن است              پس نظرگاه خدا دل نى تن است‏

باز این دلهاى جزوى چون تن است         با دل صاحب دلى کاو معدن است‏

بس مثال و شرح خواهد این کلام                لیک ترسم تا نلغزد وهم عام‏

تا نگردد نیکویى ما بدى                        اینکه گفتم هم نبد جز بى‏خودى‏

پاى کج را کفش کج بهتر بود                           مر گدا را دستگه بر در بود